Denktank aanbevelingen

 

Event 6/3/2024 Hoe haalbaar is het klimaatbeleid?

Stellingen:

-Laten we ook onzekerheid erkennen waar die bestaat

-Er is voorbije eeuwen veel vooruitgang voor de mens gerealiseerd

-Er is geen plaats voor apocalyps en angst

-Wees eerlijk: klimaatbeleid kost veel

Acties/aanbevelingen

- Er ZIJN redelijke meningsverschillen over veel zaken en zeker over beleid. Laten we het debat met open blik voeren.

-Rationeel beleid= laaghangend fruit eerst

-Wat we nodig hebben: oplossingen die verschillende doelstellingen verzoenen

-Breng haalbaarheid in het verhaal: decarboniseren van elektriciteitsproductie is al grote stap.

 https://www.nber.org/papers/w7892

kwalen. Zo stelde het National Bureau of Economic Research in een studie bij 75 landen vast dat een zwaardere regulering van de start koren op de molen is van de gevestigde belangen en helemaal niet gepaard gaat met een betere kwaliteit van de aangeboden goederen.

de Russische oorlogseconomie

 

Russische oorlogseconomie

Westerse analisten voorspelden een grote krimp van de Russische economie. Die heeft zich helemaal niet gerealiseerd. Dit betekent niet dat er geen mega impact is maar Rusland heeft zich succesvol getransformeerd naar een oorlogseconomie. De Russische productie van voertuigen zou dit jaar meer dan 50 procent hoger liggen dan vorig jaar. Zoals in andere oorlogseconomieën zijn ook in Rusland de tekorten op de arbeidsmarkt het scherpst sinds vele jaren.  Met inflatie tegen de 8% ligt de prijsontwikkeling er nu fors hoger dan het doel van de centrale bank. De precieze cijfers zijn hier minder van belang wel dat we de klassieke symptomen van een oorlogseconomie terugvinden, zoals inflatie, tekort aan arbeidskrachten, stijgende overheidsuitgaven en een groot financieringstekort.

Wat Rusland extra moet dragen in vergelijking met de oorlogseconomie in Israël en Oekraïne zijn de internationale sancties. Het heffen van extra belastingen en verminderen van niet-militaire overheidsuitgaven zou het regime beschadigen. Op dit moment pakt Rusland zijn financieringsproblemen aan met het putten uit een soort reservefonds met liquide middelen, goud en Chinese renminbi. Daarnaast zijn er de binnenlandse obligaties. Rusland bestrijdt de kapitaalvlucht met kapitaalcontroles en de eis dat exporteurs hun inkomsten in roebel omzetten. De tekorten aan arbeidskrachten in Rusland wordt bijvoorbeeld aangepakt door het werken in drie ploegen in fabrieken. Minister van Economische Zaken Maxim Reshetnikov beschrijft de tekorten aan arbeidskrachten als het grootste interne risico voor de Russische economie. De defensie-industrie zou nog op zoek zijn naar 400.000 arbeidskrachten. Rostec, het conglomeraat van wapenproducenten wil 30.000 mensen aannemen.

Technocraten

Elvira Nabiullina, sterk gerespecteerd als gouverneur van de Russische centrale bank, waarschuwde vooraf dat de inval in Oekraïne de Russische economie tientallen jaren zou kunnen terugzetten. Vier dagen na de oorlog kwam Poetins economische denktank bijeen aan het verre uiteinde van een gigantische tafel in het Kremlin. Poetin stelde de vraag hoe ze de sancties konden verzachten. Nabiullina, waarvan de kleding in de gaten wordt gehouden door investeerders voor de signaalwaarde, zat volledig in het zwart gekleed. Ze kwam samen met haar technocraten met maatregelen die ervoor zorgden dat hun eigen apocalyptische voorspellingen niet uitkwamen. Hoewel Rusland grotendeels is afgesneden van de wereldwijde bank- en betalingssystemen, kon de economie terugvallen op directe vervangingen die waren gecreëerd door de technocraten. Nabiullina leidde Rusland uit de economische crisis van 2014, temde de inflatie door middel van een zeer strenge monetair beleid en nam het op tegen machtige belangen in de beruchte corrupte banksector.

Vooral na de annexatie van de Krim in 2014, zorgde Nabiullina ervoor dat Rusland werd afgeschermd van sancties door een onafhankelijk betalingssysteem te ontwikkelen en een reserve van $643 miljard aan buitenlandse valutareserves op te bouwen. Een groot deel ervan zijn echter onbereikbaar sinds de sancties volgend op de invasie. Om een bankrun te stoppen en de druk op de roebel te verlichten, voerde Rusland valutabeperkingen in. Uit bronnen die de Financial Times kon bevragen, blijkt er vandaag veel interesse te zijn in het Kremlin voor de studie van het beleid van Hjalmar Schacht die hoofd van de Reichsbank van Duitsland was onder Adolf Hitler. Veel technocraten stellen dat ze moreel verplicht zijn hun job te doen om het Russische volk voor nog grotere ellende te behoeden. Ze doen er alles voor om een zogenaamd “Turks scenario” te vermijden waarbij het land de controle verliest over de inflatie en de munt instort. Dit lukte na de lente toen de paniek grotendeels afnam. De betalingssystemen ontwikkeld door de centrale bank werkten, zelfs terwijl de sancties Rusland grotendeels van de buitenwereld afsloten. En er kwam veel geld binnen door de hoge energieprijzen. Paradoxaal hielpen de sancties om de toestand te stabiliseren. Die maakten het veel moeilijker voor Rusland om importgoederen te kopen, wat leidde tot een aanzienlijk handelsoverschot. Dat verlichtte de druk op de roebel, waardoor de centrale bank de valutacontroles kon versoepelen en de rentetarieven kon verlagen.

Duurtijd

Een cruciale vraag voor een oorlogseconomie is hoe lang het conflict duurt. Sommige analisten denken dat Rusland vooral de tijd moet overbruggen tot de Amerikaanse verkiezingen. Ze rekenen erop dat dan de appetijt voor het betalen van de oorlog in Oekraïne fors zal verzwakken. De Russische economie kan mits de nodige aanpassingen het nog langer volhouden. Historisch heeft het land nog periodes van autarkie gerealiseerd. Dat de voorspelde implosie zich niet voordeed, is in grote mate te wijten aan de grote inkomsten uit olie en gas die ingezet konden worden voor steun aan sommige industrieën en het voorzien van alternatieven voor weggevallen import.

Er heeft zich een diepe verschuiving plaatsgevonden naar een autarkische gesloten economie. Veel marktgeoriënteerde economen hebben ook het land verlaten. Deze beleidswijziging richting autarkie, veroorzaakt door de sancties maar omarmd door de nieuwe Russische politieke elites, heeft precedenten in de Russische geschiedenis. De prijs voor een succesvolle oorlogseconomie vandaag is een nog grotere concentratie van publieke middelen in de handen van een nog kleinere elite. In een oorlog is het logisch dat het militair establishment aan invloed wint maar dit gaat ten koste van de ondernemersklasse en op termijn zal dit Rusland zware economische schade toebrengen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe machtiger de oligarchen die profiteren van de subsidies voor importvervanging. Hoe meer ook zij aan invloed winnen die nationalisatie van particuliere activa bepleiten van ondernemers die de oorlog niet publiekelijk steunen. Dus ja, wellicht kan Rusland haar oorlogseconomie nog lang laten draaien maar het zal op termijn tegen een hoge kost zijn.

Oorlogseconomieën aan het werk

 

Oorlogseconomieën aan het werk

In oorlogen wordt de economie best niet uit het oog verloren. De mate dat er een succesvolle oorlogseconomie in stand gehouden kan worden, bepaalt in grote mate hoe lang een land het kan volhouden. Tijd om eens door die bril te kijken naar de conflicten in Israël en tussen Rusland en Oekraïne.

Israël

Een van de meest snel economische reacties in oorlogstijden betreft de wisselkoers. Na de bloedige terreurdaad van Hamas op 7 oktober nam de wisselkoers een forse duik. Ondertussen is de shekel echter in grote mate hersteld. De centrale bank heeft ondertussen al meer dan 30 miljard dollar aan reserves verkocht om de munt te verdedigen. Op de derivatenmarkt is de prijs om je te verzekeren tegen een Israëlisch faillissement door het plafond gegaan. Een belangrijk element in een oorlogseconomie betreft steeds wat er met de arbeidsmarkt gebeurt wanneer zovelen onder de wapens worden geroepen. Belangrijke sectoren kunnen in de problemen komen bij een tekort aan arbeidskrachten.

Er werden meer dan 360.000 reservisten gemobiliseerd, of 8% van de beroepsbevolking van het land - een grotere mobilisatie dan in de Yom Kippur oorlog van 1973. Zoveel mensen die hun job verlaten kan niet anders dan grote disruptie veroorzaken. Eén tiende van de werknemers in de technologiesectoren zouden zijn opgeroepen. Die horen bij de meest productieve werknemers van het land, net zoals anderen uit de industrie. De ultra-orthodoxe joden die een lage werkzaamheid kennen, werden veel minder aangesproken om in dienst te treden. Veel Palestijnen raken vandaag niet meer op hun plaats van tewerkstelling in Israël of willen momenteel niet werken. En er was al weinig arbeidsreserve met een werkloosheidsgraad van 3,2%. Het risico is dat kapitaal Israël nu verlaat waardoor Israëlische troepen na het conflict minder jobs zullen vinden.

Daarnaast ondervindt de economie een schok zoals in corona met restaurants en winkels die leeg ogen en toeristen die wegblijven. En de overheid geeft dan wel steun maar hoe langer het conflict duurt, hoe hoger de druk van dit alles op de openbare financiën. En dan komt na de oorlog de reconstructie nog…

Prominente industrieën kennen disrupties. 7000 Thaise vluchtten uit het land omdat tientallen van hen bij de door Hamas vermoordde groep hoorden. Veel landbouwactiviteiten worden momenteel rechtgehouden door (onder andere universitaire) vrijwilligers. Israëlische economen schatten de economische kost van deze oorlog snel zeven maal zwaarder in dan de Libanon oorlog van 2006 en de strijd tegen Hamas in 2016. De toerismesector goed voor 3% van het nationaal inkomen is natuurlijk dramatisch getroffen. De “Bank of Israël” raamt dat de oorlog 600 miljoen dollar per week kost alleen al door de arbeidskracht die uit de economie verplaatst werd naar het leger.

De kost van de oorlogseconomie zorgt er mee voor dat veel politici willen dat het leger voortvarend te werk gaat. Eind november raamde de Israëlische centrale bank de kost van de oorlog tot nu toe op 53 miljard dollar. Er zijn traditioneel veel civiele organisaties die Israël bijstaan in tijden van conflict. De prijs van het conflict loopt ook op en zet het land zo zwaar onder druk dat de vraag wordt gesteld, hoe lang Israël het kan volhouden. Er zijn ongeziene ingrepen zoals het toewijzen van geld aan defensie-uitgaven die normaal naar de ultra-orthodoxe gemeenschap gaan. Het is wel aannemelijk dat als het conflict niet te lang duurt, de Israëlische economie ook snel weer kan herstellen.

Oekraine

Al na enkele maanden na het begin van de Oekraïense oorlog werd de munt gedevalueerd. Onder meer door de ervaring tijdens de pandemie en het uitrollen van digitaal werken toen konden banken blijven functioneren. Aan het begin van de oorlog in Oekraïne hoorden we vooral over de impact op de landbouwsector. Die kon haar graan bijvoorbeeld nauwelijks exporteren door de sluiting van de haven in Odessa. Met Oekraïne als een megaproducent van graan en andere landbouwproducten was er impact op de voedingsprijzen die over heel de wereld werd gevoeld. Omdat Oekraïne een immense land is werden ondertussen veel bedrijven herplaatst naar veiligere gebieden. Terwijl begin 2022 nog 50% van bedrijven slechts aan halve capaciteit draaiden is dat ondertussen verbeterd. Bedrijven worden enerzijds beter beveiligd en anderszijds ontvangen ze overheidssteun. Ondertussen zijn wel 8% van de woningen beschadigd en zijn 8 miljoen mensen naar het buitenland gevlucht terwijl er zes miljoen binnen het land verhuisd zijn.

In het geval van Oekraïne spelen de buitenlandse steunprogramma’s natuurlijk een gigantische rol. Dit maakt het lot van de economie met een verwacht begrotingstekort van meer dan 40 miljard dollar in 2024 er extreem afhankelijk van zaken zoals de Amerikaanse verkiezingen en de bereidheid in de Europese Unie om te blijven steunen. Het land ontving reeds meer dan 68,5 miljard dollar maar een dag oorlog levert dan ook een begrotingsuitgave op van 136 miljoen. Het land weet ook dat donoren onder druk komen om de financiering vol te houden. Oekraïne rekent nu ook op bijstand van het Internationaal Muntfonds (IMF) voor zijn macroeconomische en financiële stabiliteit. Het probeert permanent zijn groep donoren te vergroten met belangrijke inspanningen Japan in 2024 terwijl de gesprekken met Canada, Noorwegen, Zuid-Korea en anderen nog lopen.

Oekraïne en Israël zijn speciale gevallen zover het bekeken wordt vanuit de analyse van oorlogseconomieën. Ze worden beiden enorm gesteund door buitenlandse bondgenoten die vele malen groter zijn. Het meest fascinerende hedendaagse studie-onderwerp terzake betreft uiteraard Rusland. Aan dit voorbeeld van de diepste transformatie naar een oorlogseconomie in onze tijd wijden we volgend artikel.