Groen geld
We zien nu overal
ballonnetjes over het drukken van geld als deus ex machina. Uiteraard vinden
bewonderaars het sterk als Anuna de Wever de slogan “Mocht het klimaat een bank
zijn, het klimaatprobleem was al lang opgelost." ook in België
introduceert. De centrale banken injecteerden echter tijdelijk liquiditeit
(tegen onderpand) voor de bankenreddingen en in de VS wordt dat ondertussen ook
al sterk afgebouwd wegens gevaar van zeepbellen gecreëerd door die monetaire
omgeving. Voor de klimaatproblematiek moeten we echter vele decennia lang zwaar
investeren in nieuwe technologie. Kort gezegd: dat is een kapitaalkwestie die
langetermijninvesteringen vergt, geen korte termijn geldinjecties die tijdig
moeten afgebouwd worden. De geschiedenis zit vol met monetaire experimenten die
in Latijns Amerika maar ook dichterbij huis verkeerd afliepen. Dat wijst alleen
maar op de plicht om de kreten van verontwaardiging te harte te nemen maar dan
wel met doordachte en verantwoordelijke antwoorden te komen.
QE
Een belangrijk
element is dat de ECB sinds 2015 voor 2.600 miljard euro aan ‘nieuw geld’
gecreëerd heeft sinds 2015 in het kader van zijn quantitative easing-programma.
Critici stellen dat al dat geld is gegaan naar de financiële instellingen die er
bijzonder weinig mee gedaan hebben. De vraag die dan opkomt is waarom dat dit
niet zou lukken voor investeringen in uitdagingen zoals de klimaatopwarming.
Hierbij zijn een aantal losse eindjes die een bespreking vergen. De eerste
vraag is of het QE programma dan wel zo goed gewerkt heeft dat het ook elders
toegepast navolging verdient? Voorstanders van QE zeggen dat zonder het
programma deflatie dreigde. Dit vergt een analyse wat er gebeurd was zonder QE
wat de vraag is naar de zogenaamde ‘counterfactual’. Daarvoor hanteren
onderzoekers allerlei modellen waarvan eerlijk moet toegegeven worden dat die
belangrijke tekortkomingen hebben. De initiële ingrepen na de crisis worden door
meer economen als succesvol gezien dan wat volgde. De economen die dat ook
vinden over het verlengen van het programma met ultralage rente tot vandaag
zijn immers al veel minder talrijk. Feitelijk kan je daar in zekere mate de monetaire
beleidsmakers zelf ook onder rekenen: ook al zullen ze het zelden toegeven. Al
jaren herhalen centrale bankiers bijvoorbeeld de mantra dat politici dringend
moeten hervormen en de overheidsschuld dienen te reduceren waar kan. Ze weten
evengoed dat net het soepele monetaire beleid één van de belangrijke redenen is
waarom politici er niet toe komen om dat te doen. Dat is wat we het “moral
hazard” risico noemen. Onder ECB voorzitter Mario Draghi is de beleidsrente
nooit verhoogd! Als de monetaire kraan opengedraaid wordt voor het
klimaatprobleem, waarom dan niet voor alle andere noden in de samenleving?
Vlag versus
lading
Zoals in de discussie rond het basisinkomen
dekt de vlag “geld bijdrukken” ondertussen wel vele ladingen. Deze kunnen
ondertussen beter gevat worden onder de noemer “financiële markten mobiliseren
voor ecologie”. Er zijn de voorstellen dat centrale banken activa aankopen als
onderdeel van hun mandaat en daarin ecologisch selectief zijn. De waarheid is
dat dit voor een stuk al gebeurt. Draghi merkte recent op dat de ECB ook
“groene obligaties” koopt maar niet in grotere mate dan hun aandeel in
relevante indexkorven. Er zijn ook publieke investeringsmechanismen, zoals de
Europese Investeringsbank, die aangewend kunnen worden. Sinds 2015 koopt de ECB
niet alleen overheidsobligaties van financiële instellingen maar ook
bedrijfsobligaties. Een courant bediscuteerde piste is dat de Europese
Investeringsbank groene investeringen financiert en een belangrijk deel van de
obligaties daarbij laat opkopen door de ECB. Relevante vragen zijn in welke
mate de Investeringsbank de competenties heeft om de juiste investeringen te
selecteren en er dus maatschappelijke waarde wordt gecreëerd in plaats van
bubbles geblazen. Finaal ligt de schaarste bij goede projecten en technologie.
De andere vraag is of de ECB hiermee het beleid van gezond geld opoffert.
Volgens sommigen is dat in orde zolang dat hierdoor de inflatie niet boven de
2% stijgt. Het is een terechte zorg dat de klimaatdiscussie ondertussen wordt
gevoerd met zo’n morele ondertoon dat de ECB nog meer terughoudend zal zijn om
dat te doen dan ze nu al is om het beleid te normaliseren.
Pandora
Ondertussen worden alternatieve economische
theorieën van onder het stof gehaald. Zo is er de zogenaamde “moderne monetaire
theorie (MMT)” die een combinatie maakt van een aantal doctrines om tot een
heel andere monetaire beleidsmix te komen. Het favoriete uitgangspunt daarbij
is dat een overheid die in eigen munt leent, nooit failliet kan gaan.
Belastingsinkomsten zijn overbodig om overheidsuitgaven te financieren want dat
kan gebeuren door geldcreatie: al een grotere sprong. Dat je toch belastingen
gebruikt dient in die lezing alleen om de inflatie te controleren. Ze erkennen
dat renteverlagingen zeepbellen kunnen creëren in private schuld.
Renteverhogingen kunnen wel inflatie afremmen maar creëren dan weer ongewenste
werkloosheid. Volgens de MMT-adepten lost het financieren van overheidsuitgaven
door de centrale bank dit allemaal op. Het zorgwekkende is dat velen niet
lijken te beseffen dat de huidige economische omgeving met een quasi nulrente
als een economisch ‘speciaal geval’ (de zogenaamde “zerobound”) dient bekeken
te worden. Hoe gaan we publiek en politici binnen enkele jaren overtuigen dat
de beleidsopties in normale omstandigheden elders gezocht dienen te worden? De
doos van pandora openen, is niet zonder risico.
Doordacht
In deze tijd van opgezweept klimaatdebat
kunnen we zeker toepasbare voorstellen gebruiken. Het is niet zo dat er geen grote vooruitgang
gerapporteerd kan worden. Integendeel. Zoals Steven Pinker en anderen aantonen
zijn er overal ter wereld in de laatste decennia grote winsten geboekt in de
strijd tegen armoede, criminaliteit, kindersterfte, onderontwikkeling,
chronische aandoeningen, vervuiling enzovoort. Natuurlijk moeten we ook inzake
milieu de lat nog hoger leggen. Best wel op een doordachte wijze. Voor private investeerders zijn groene investeringsvehikels legio.
Er zijn mogelijkheden om investeerders en investeringsfondsen algemeen richting
duurzaamheid te overtuigen.
Waar is ondertussen het besef dat de
financiële crisis een ontsporing was te wijten aan te weinig prudentie of
risicobewustzijn? Volgens de Bank voor Internationale Betalingen leidt het
globale financiële systeem aan ‘excess elasticity’: het is niet in staat de
kredietcreatie af te remmen vóór er zich onevenwichten en speculatieve bubbels
ontwikkelen. Monetaire beleidsmakers beseffen dat de ECB ondertussen de kans
gemist heeft om de rente te normaliseren in deze economische cyclus. Dit is
allesbehalve onschuldig.
Ivan Van de Cloot
Hoofdeconoom Itinera Institute en executive
professor Antwerp Management School
