woensdag 17 december 2014

Colbert en Mazarin over de overheidsschuld

Au sommet de son pouvoir mais à la fin de sa vie, le cardinal Mazarin achève l'éducation du jeune roi Louis XIV, sous le regard de la reine-mère Anne d'Autriche et d'un Colbert qui attend son heure. Tous ces personnages, leurs calculs et leurs rivalités ne sont pas sans rappeler les jeux du pouvoir et ces liens étroits entre affaires publiques et vie privée dont nous sommes témoins aujourd'hui sur la scène politique. Tant il est vrai que les régimes changent mais que les motivations des hommes restent les mêmes...et dans la lumière de l'actualité avec ce passage entre Colbert et Mazarin sur la dette publique 
 
 
Colbert : Pour trouver de l'argent, il arrive un moment où tripoter ne suffit plus. J'aimerais que Monsieur le surintendant m'explique comment on s'y prend pour dépenser encore quand on est déjà endetté jusqu'au cou…
Mazarin : Quand on est un simple mortel, bien sûr, et qu'on est couvert de dettes, on va en prison. Mais l'Etat… L'Etat, lui, c'est différent. On ne peut pas jeter l'Etat en prison. Alors, il continue, il creuse la dette ! Tous les Etats font ça.
Colbert : Ah oui ? Vous croyez ? Cependant, il nous faut de l'argent. Et comment en trouver quand on a déjà créé tous les impôts imaginables ?
Mazarin : On en crée d'autres.
Colbert : Nous ne pouvons pas taxer les pauvres plus qu'ils ne le sont déjà.
Mazarin : Oui, c'est impossible.
Colbert : Alors, les riches ?
Mazarin : Les riches non plus. Ils ne dépenseraient plus. Un riche qui dépense fait vivre des cen­taines de pauvres.
Colbert : Alors, comment fait-on ?
Mazarin : Colbert, tu raisonnes comme un fromage ! Il y a quantité de gens qui sont entre les deux, ni pauvres ni riches… Des Français qui travaillent, rêvant d'être riches et redoutant d'être pauvres ! C'est ceux-là que nous allons taxer, encore plus, toujours plus ! Ceux-là ! Plus tu leur prends, plus ils travaillent pour compenser… C'est un réservoir inépuisable. »
 
 Source
 
Poue en savoir plus sur Antoine Rault, l'auteur du " Diable rouge " : http://www.lefigaro.fr/theatre/2009/04/28/03003-20090428ARTFIG00362-antoine-rault-de-la-politique-a-la-scene-.php

zaterdag 6 december 2014

Adam Smith over het fenomeen van de adoratie van de machtigen en wat we vandaag "celebrities" noemen:

"The rich man glories in his riches, because he feels that they naturally draw upon him the attention of the world, and that mankind are disposed to go along with him in all those agreeable emotions with which the advantages of his situation so readily inspire him. At the thought of this, his heart seems to swell and dilate itself within him, and he is fonder of his wealth, upon this account, than for all the other advantages it procures him." When we consider the condition of the great, in those delusive colours in which the imagination is apt to paint it, it seems to be almost the abstract idea of a perfect and happy state. It is the very state which, in all our waking dreams and idle reveries, we had sketched out to ourselves as the final object of all our desires. We feel, therefore, a peculiar sympathy with the satisfaction of these who are in it. We favour all their inclinations, and forward all their wishes. What pity, we think, that any thing should spoil and corrupt so agreeable a situation! We could even wish them immortal; and it seems hard to us, that death should at last put an end of such perfect enjoyment. It is cruel, we think, in nature, to compel them from their exalted stations, to that humble, but hospitable home, which she has provided for all her children. Great King, live for ever! is the compliment, which, after the manner of eastern adulation, we should readily make them, if experience did not teach us its absurdity. Every calamity that befals them, every injury that is done them, excites in the breast of the spectator ten times more compassion and resentment than he would have felt, had the same hings happened to other men. It is the misfortunes of Kings only which afford the proper subjects for tragedy. They resemble, in this respect, the misfortunes of lovers. Those two situations are the chief which interest us upon the theatre; because, in spite of all that reason and experience can tell us to the contrary, the prejudices of the imagination attach to these two states a happiness superior to any other. To disturb, or to put an end to such perfect enjoyment, seems to be the most atrocious of all injuries. All the innocent blood that was shed in the civil wars, provoked less indignation than the death of Charles I. A stranger to human nature, who saw the indifference of men about the misery of their inferiors, and the regret and indignation which they feel for the misfortunes and sufferings of those above them, would be apt to imagine, that pain must be more agonizing, and the convulsions of death more terrible to persons of high rank, than to those of meaner stations. Upon this disposition of mankind, to go along with all the passions of the rich and the powerful, is founded the distinction of ranks, and the order of society. Our obsequiousness to our superiors more frequently arises from our admiration for the advantages of their situation, than from any private expectations of benefits from their good-will. Their benefits can extend but to a few; but their fortunes interest almost every body. We are eager to assist them in compleating a system of happiness that approaches so near to perfection; and we desire to serve them for their own sake, without any other recompence but the vanity or the honour of obliging them. Neither is our deference to their inclinations founded chiefly, or altogether, upon a regard to the utility of such submission, and to the order of society, which is best supported by it. Even when the order of society seems to require that we should oppose them, we can hardly bring ourselves to do it. That kings are the servants of the people, to be obeyed, resisted, deposed, or punished, as the public conveniency may require, is the doctrine of reason and philosophy; but it is not the doctrine of nature.

vrijdag 10 oktober 2014

zondag 7 september 2014

Vastklampen aan de macht?

Wat is er natuurlijker dan dat er na verkiezingen een aantal politici uit de schijnwerpers verdwijnen.

Daarom nog niet in de eerste plaats omdat ze electoraal afgestraft zijn maar gewoon omdat nieuwe coalities gevormd worden en het leggen van de puzzel onvermijdelijk inhoudt dat een aantal verschuivingen optreden.

Dat hierbij een aantal ego’s gekrenkt worden is totaal ondergeschikt aan het algemeen belang. Het is net één van de merites van een gezonde democratie dat niemand zich niet onbestendig aan de macht kan vastklampen. In politieke kringen wordt er nogal gedweept met Machiavelli en ik heb al eerder proberen te tonen dat hierbij vaak een erg selectieve lezing van diens werk opgevoerd wordt. Te vaak roept men de Italiaanse denker in om gedrag te verantwoorden waarvan het helemaal niet zeker is dat Machiavelli het zou tolereren omdat het niet gericht is op een groter goed maar het eigenbelang van de potentaat in kwestie. De ervaring wijst niet zelden uit dat net zij die zeggen dat macht op zich niet “vies” is zolang het maar als een instrument gebruikt wordt voor het algemeen belang, nogal eens net diegenen zijn bij wie de eigen persoon doorweegt op het grotere goed.

Wat ik in deze notitie wil aanbrengen, is het gedachtegoed van de filosoof Adam Smith die in zijn geschriften ook blijk gaf van een groot psychologisch inzicht in hen die de macht uitoefenen. Adam Smith zou volgens mij vandaag vooral hen aanklagen die de ontwikkelingen in Oekraïne uitbaten voor eigen profilering. De hoogmoed van politici stelde hij kan er zelfs toe leiden dat risico’s op gewelddadig conflict hen er niet van weerhoudt om zich in de schijnwerpers te werken:

“With what impatience does the man of spirit and ambition, who is depressed by his situation, look round for some great opportunity to distinguish himself? No circumstances, which can afford this, appear to him undesirable. He even looks forward with satisfaction to the prospect of foreign war, or civil dissension; and, with secret transport and delight, sees through all the confusion and bloodshed which attend them, the probability of those wished-for occasions presenting themselves, in which he may draw upon himself the attention and admiration of mankind.” (Theory of Moral Sentiments, I, iii, 2.5)

Smith wees er met zijn kennis van de menselijke zwakheden op dat het politieke beroep bij uitstek aantrekkelijk is voor met zogenaamd charisma en vooral op zoek naar faam. Smith maakte het onderscheid tussen hen op zoek naar wijsheid en deugd aan de ene kant en rijkdom en grootsheid aan de andere kant. Samen met Smith kunnen we ons ook verbazen dat een grote groep “hoogwaardigheidsbekleders” capaciteiten toedicht die niet realistisch zijn (‘easy empire over the affections of mankind”, TMS I iii 2.6) .

Het is ook opvallend hoe snel dergelijke figuren uit de gunst vallen eenmaal ze hun machtspositie verliezen:

"But he was no longer to be surrounded by that admiring mob of fools, flatterers, and dependants, who had formerly been accustomed to attend upon all his motions. He was no longer to be gazed upon by multitudes, nor to have it in his power to render himself the object of their respect, their gratitude, their love, their admiration"

En net daarom gruwelen mensen op machtsposities zo voor dat moment: “the fall from greatness so insupportable”.

Smith geeft een rake omschrijving van het leven van dergelijke leiders die steeds hunkerend blijven terugdenken aan de dagen dat ze nog wel tot de cirkel van de macht behoorden:

“That passion, when once it has got entire possession of the breast, will admit neither a rival nor a successor. To those who have been accustomed to the possession, or even to the hope of public admiration, all other pleasures sicken and decay. Of all the discarded statesmen who for their own ease have studied to get the better of ambition, and to despise those honours which they could no longer arrive at, how few have been able to succeed? The greater part have spent their time in the most listless and insipid indolence, chagrined at the thoughts of their own insignificancy, incapable of being interested i n the occupations of private life, without enjoyment, except when they talked of their former greatness, and without satisfaction, except when they were employed in some vain project to recover it."

 Adam Smith beschreef het uitoefenen van de macht dus als hoogst verslavend wat hij toeschreef aan de roem en bewondering die samenhangt met de positie. Een menselijke conditie die vaak gekoppeld is aan hoogmoed en zelfoverschatting:

“Great success in the world, great authority over the sentiments and opinions of mankind, have very seldom been acquired without some degree of this excessive self-admiration” … “the eloquent founders and leaders of the most numerous and most successful sects and parties; have many of them been, not more distinguished for their very great merit, than for a degree of presumption and self-admiration altogether disproportioned even to that very great merit. “(TMS, VI.iii.28)

Van al diegenen die vandaag een stap terugzetten in de politiek, moeten we dan misschien Wouter van Besiens woorden als inspiratie voor anderen beschouwen: "Het wezen van de politiek is dat je altijd op iemand anders zijn stoel zit." In De Standaard Weekblad antwoordde hij vervolgens op de vraag En hoe doe je dat dan: op iemand anders zijn stoel zitten zonder dat er heibel van komt?: 'Je stoel op tijd vrijmaken.'(DSW, 6-9-2014)

Regnabo, Regno, Regnavi, Sum sine regno 

Mochten alle potentaten meer doordrongen zijn van het idee van het Rad van Fortuin zouden hun onderdanen misschien een draaglijker bestaan hebben: "Regnabo, Regno, Regnavi, Sum sine regno". (I shall reign, I reign, I have reigned, I am without a realm):



Eerder verschenen:
Machiavelli in 2014
De grijze zone in de praktijk van de machtsuitoefening in België

donderdag 24 juli 2014

Buchanan

Het werk van James Buchanan als voorbeeld van political economy
Wat de lezer wel mag weten is dat die ambitie om naast "economics" opnieuw "political economy leven in te blazen niet nieuw is maar in de voetsporen treedt van indrukwekkende voorgangers. Met name verwijs ik naar Nobelprijswinnaar James Buchanan die in talloze boeken de economie opnieuw als politieke economie herformuleerde. Tijdens het debat zei Chang dat hij niet de ambitie had om zich ook op filosofisch ijs te begeven gezien zijn beperkte vertrouwdheid daarmee. Dat kan als een te prijzen bescheidenheid opgevat worden maar anderzijds is het wel een onvermijdelijke stap als we Changs project ernstig nemen. En dan kunnen we bijvoorbeeld veel leren uit Buchanans werk omdat hij daar net zijn levenswerk van maakte. Dat is natuurlijk wel een formidabele taak omdat een nieuwe politieke economie meer vereist dan dat economen tweedehands handelaars worden in oude ideeën. Daartoe is inderdaad vereist dat niet slechts een handvol economen die onderzoeksagenda opnemen.

Buchanan schrijft in "What should economists do", dat onze taak vooral pedagogisch is. De ogen openen voor "unintended consequences". Wijs mensen op de gevaren van utopisme. Beleid dat sympathiek lijkt (bv huur reguleren, plafonneren) kan net ertoe leiden dat er nauwelijks nog aanbod is van goed huurwoningen. In die pedagogische optiek is het niet de taak van de econoom om stemadvies te geven maar wel zorgen dat mensen weten tot wat naïef beleid kan leiden. Ik geef een voorbeeld: Peter Mertens had als verkiezingscampagne de stelling dat de overheidsschuld moest kwijtgescholden worden. Omdat Mertens denkt dat die schuld inhoudt dat de markten de overheid kan disciplineren. Het is de taak van de econoom erop te wijzen dat als de overheid haar schuld niet honoreert, al het spaargeld en pensioenfondsen waardeloos wordt want dat is vandaag grotendeels belegd in staatsobligaties. Dus een sympthiek voorstel blijkt waanzinnige gevolgen te hebben voor de "gewone man". Buchanan wil dat "economics" als aparte discipline ontstaat naast "political economy". In economics gaan we positivistisch gedrag proberen te verklaren. Hij spreekt over "objective" theory versus "subjective" theory. Buchanan zet zich af van de praxeology van Von Mises omdat deze volledig "nonoperational" is: de theorie kan niets meer verklaren. De mens handelt zoals hij handelt: "it can explain any conceivable action that a person might be observed to take, the obverse is of course that the theory can really explain nothing at all". Verhelderend vind ik de referentie naar een paper waar empirisch nagegaan wordt in hoeverre dieren rekening houden met de wet van de vraag: als de opportuniteitskost van een goed stijgt, gebruiken ook dieren er minder van. http://www.jstor.org/discover/10.2307/2936137?uid=3737592&uid=2&uid=4&sid=211044281269

De economie kan wel degelijk een voorspellende kracht kan hebben maar meestal slechts op een bescheiden wijze. Het is belangrijk die beperkingen te kennen.Wellicht iets meer verklarende kracht op het microeconomisch vlak terwijl in de macroeconomie onze capaciteit tot voorspellingen en verklaringen veel beperkter zijn.

Buchanan is ook erg kritisch voor de bijdragen van Ludwig von Mises die hij "flawed" vindt: "There is a legitimate domain for predictive economic theory". Voor de details van die kritiek verwijs ik naar Buchanans  "Domain of Subjective Economics: Between Predictive Science and Moral Philosophy".

zondag 6 juli 2014

“23 things they don’t tell you about capitalism” van Ha Joon Chang

Ha Joon Chang heeft met “23 things they don’t tell you about capitalism” een lezenswaardig boek geschreven dat gericht is op het marktfundamentalisme dat vanuit de Angelsaksische wereld al veel schade heeft aangericht. Vanuit Europees perspectief is het verleidelijk zijn discours als een lofrede op ons model te lezen. Nochtans is het duidelijk dat ook op het continent niet steeds het juiste evenwicht gevonden wordt tussen het trekken van lessen uit de realiteit van zowel marktfalingen als tekortkomingen aan de kant van de overheidsinterventie.

Terwijl zijn analyse is dat in de Angelsaksische wereld het economisch discours te dominerend is, leert de Belgische realiteit dat ook een parlement gevuld met juristen zijn beperkingen kent. Persoonlijk kan ik me vinden in zijn idee dat het niet een economische school is die alle wijsheid in pacht heeft. Hij spreekt over de noodzaak van economisch pluralisme terwijl ik al sinds dag en dauw alleen affiniteit voel met eclectische economen die zich niet opsluiten in de doctrines van een school.

Dit impliceert ook vaak dat er geen hapklare alomvattende antwoorden komen maar het zoeken van nieuwe evenwichten. Ha Joon Chang vertrekt daarbij wel steevast uit zijn beleving van het Angelsaksische kapitalisme zodat hij voor een Europeaan wat te weinig wijst op de excessen aan de andere kant van het spectrum. Zo deelt hij mijn analyse over het probleem van de dictatuur van de korte termijn op de financiële markten geassocieerd met het zogenaamde “aandeelhouderskapitalisme”. Maar het “stakeholder”-kapitalisme heeft ook zijn risico’s waarmee we in België, Duitsland, Frankrijk ook vertrouwd zijn. Crony capitalism situeert zich aan beide uitersten van het spectrum. Dat Chang nogal eens gebruik maakt van stropopredeneringen waarbij het lijkt alsof alle economen buiten hemzelf neoliberale idioten zijn, komt ook door de opbouw van het boek waarbij hij elk hoofdstuk begint met een staaltje marktfundamentalistisch denken om dat dan te weerleggen. Op die manier riskeert hij wel voor eigen kerk te preken van hen die alles op de schop willen nemen in plaats van intelligente correcties aan te brengen.

Dwarsdenken is nuttig maar het kan ook doorschieten. Hoofdstuk 7 is daar een voorbeeld van waarbij de auteur wat te vrijblijvend heel het idee van vrijhandel op de korrel neemt. Ongetwijfeld heeft hij gelijk dat indien er te grote welvaartsverschillen bestaan tussen landen opgepast moet worden dat vrijhandel niet leidt tot exploitatie van het onderontwikkelde land. Ook moeten we het “infant industry” argument om bepaalde sectoren te beschermen als ze nog te fragiel zijn om blootgesteld te worden aan de genadeloze internationale concurrentie ernstig nemen. Toch moeten we niet het kind met het badwater weggooien. Een land dat zich afsluit van de buitenlandse concurrentie kan haar eigen economie zo ook in coma brengen en niet toekomen aan de noodzakelijke transformatie. Chang brengt vaak een tegenvoorbeeld die een doctrine onderuit moet halen. Voor mij gaat dit een stuk voorbij aan de essentie. Het is net omdat economie geen exacte wetenschap is er ook geen universele wetten van verwacht moeten worden. Een wiskundige wet kan je onderuit halen met één tegenvoorbeeld. In de sociale wetenschappen moet je accepteren dat veel verschillende modellen naast elkaar kunnen bestaan.

Dat Changs eigenzinnigheid om ook op glad ijs kunnen brengen, wordt voor mij bevestigd in hoofdstuk 11 waar hij de gemakzuchtige analyse maakt dat het falen van het Afrikaanse continent het gevolg is van de vrijhandel. Er is zoveel interessante literatuur die wel degelijk wijst op het fatale belang van het bestrijden van extractieve instituties die blijkbaar aan hem voorbij gaat. Ik heb nog een exemplaar van mijn debat met James Robinson van “Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty [Daron Acemoglu, James Robinson] dat ik hem daartoe cadeau zal doen.

Ook in hoofdstuk 12 valt hij te gemakkelijk in het andere extreem alsof overheden gemakkelijk winnaars kunnen selecteren. Wellicht is dat niet zijn bedoeling maar zo zal het wel geïnterpreteerd worden door bepaalde groepen. Veel nuttiger is volgens mij te proberen de cruciale voorwaarden te identificeren die van industrieel beleid een succes kunnen maken. Investeren in sunrise activiteiten (niet sunset) en tijdig bijsturen en zonodig de stekker eruit trekken hoort daar zeker bij. Chang onderstreept te weinig dat een overheid de verleiding kan hebben om veel te lang “throwing good money after bad”.


Changs neiging tot generalisatie speelt hem ook parten in hoofdstuk 14 waarbij hij ondernemerschap vandaag volledig reduceert tot mastodontbedrijven. Vandaag zijn er net met de digitale economie nieuwe kleinschalige vormen van ondernemerschap die bloeien.

Vanuit zijn afwijzing van het Amerikaanse model volgt dat hij wat ongenuanceerd bepaalde Europese modellen ophemelt waarvan we ook de beperkingen kennen. De Scandinavische landen hebben de voorbije jaren dan ook hun systeem ernstig moeten aanpassen omdat een en ander onhoudbaar werd. Wat er wellicht op wijst dat landen die er in slagen om op tijd bij te sturen, het net ietsje beter doen op lange termijn. In tegenstelling tot de institutionele sclerosis in België zien we in Scandinavië dus een capaciteit tot institutionele vernieuwing. Ook moeten we ons ervoor hoeden te denken dat we zomaar een model van het ene land kunnen overplanten naar een ander land. De Scandinavische cultuur van een goede relatie overheid-privésector kent een voorgeschiedenis, is ingebed in een traditie (embeddedness) die samenhangt met vertrouwen, transparantie, zin voor consensus: dat stamp je in ons polariserend land niet zomaar uit de grond. Zo zou het Scandinavisch model exporteren naar een land als België zonder besef dat dit ook cultuuromslag vereist, noodlottig kunnen zijn. En is ons land zo maakbaar of worden we tegenwoordig beheerst door angst die leidt tot status quo? Vergelijk ook met de rijke denktankcultuur die de regio daar kent terwijl bij ons partijen vooral advies inwinnen bij mensen met de juiste partijkaart:)


De ernstigste kritiek op Changs werk betreft zijn selectieve voorbeelden. Hij toont dat sommige landen slaagden terwijl ze onorthodox beleid volgden (industrieel beleid, protectionisme). Zoals William Easterly ook al argumenteerde is dit niet de juiste manier van procederen. Correcter is om alle landen te bestuderen die hiermee experimenteerden en dan te controleren hoeveel faalden en hoeveel slaagden. Doe dit en je zal heel andere conclusies trekken dan Chang. 
http://www.nybooks.com/articles/archives/2009/oct/08/the-anarchy-of-success/

Persoonlijk vind ik het veel productiever te onderzoeken wat de voorwaarden zijn opdat industrieel beleid kan slagen zoals ik deed in http://www.itinerainstitute.org/nl/artikel/de-10-geboden-voor-een-geslaagd-industrieel-beleid-belgie eerder dan een steriel debat voor of tegen zogenaamd onorthodox industrieel beleid.

Onvermijdelijk gaat de auteur nogal eens kort door de bocht maar hij getuigt over een kritische geest te beschikken. Persoonlijk had ik meer aandacht besteed aan de zwakste plek van ons huidig economisch bestel met name het bankwezen. Slotsom is inderdaad dat 95% van het degelijke economisch denken gewoon gezond verstand is. De geschiedenis heeft echter uitgewezen dat dit in bepaalde kringen nogal eens erg zeldzaam kan blijken.




 

Ha-Joon Chang en het economendom

Op woensdag 2 juli had ik het plezier om met econoom Ha-Joon Chang in debat te gaan in de Beursschouwburg te Brussel. Hij heeft een nieuw verfrissend boek geschreven dat twee verschillende doelgroepen beoogt te bereiken (voor mijn recensie van zijn vorig boek: http://ivandecloot.blogspot.be/2014/07/23-things-they-dont-tell-you-about.html)

Voor mijn interview net voor het debat over zijn werk: http://youtu.be/d3VqBoNoOgA

Een interessant punt in het debat was dat duidelijk werd dat Chang erg argwanend is tegenover protectionisme vanwege een rijk land als België vandaag. Dit was ongetwijfeld een groot moment van teleurstelling voor velen in België die dachten in hem een medestander te vinden voor hun protectionistische lobby. Mijn punt was alvast een vrees voor het hellend vlak. Eenmaal je protectionisme toelaat, gaat elke sector in het land stellen dat het een "infant industry" is.

Enerzijds het brede publiek dat een introductie in de verschillende economische scholen meekrijgt. Dit is in elk geval erg nuttig omdat in huidige debatten economen al te vaak simplistisch ingedeeld worden in de weinig zeggende categorie van het neoliberalisme versus “goede economen”. Alvast persoonlijk hoop ik door een lezer van dit werk nooit meer omschreven te worden als een “neoliberale econoom”. Ook al besef ik dat het hokjesdenken te verleidelijk is. Chang neemt nochtans dezelfde stelling in als mezelf: uit elke economische school kan je iets nuttig meenemen en origineel denken doe je niet door gedachteloos een dode econoom na te praten. Bovendien weet ik dat weinige collega’s de tijd nemen om zowel Von Hayek als Marx, zowel Keynes als Friedman, zowel Schumpeter als Stiglitz te lezen.

Dat brengt me bij de tweede doelgroep van Changs boek: de economenprofessie zelf. Opnieuw deel ik zijn analyse dat de mainstream vandaag te eenzijdig de mathematische methode als criterium hanteert voor kwaliteitsvolle bijdragen. Zoals ik in het debat stelde, kunnen we ook vandaag nog iets leren van Alfred Marshall die niets tegen wiskunde op zich had om de eerste analyse te maken. Marshall zei wel dat na die eerste stap, de volgende erin moet bestaan om de bevinding in begrijpelijke woorden te formuleren en als men daar niet in slaagt het resultaat als waardeloos te verwerpen.

Doordat Changs boek op die twee benen steunt, betekent het wel dat het werk zelf niet meer dan een eerste stap kan zijn. In feite kan het gelezen worden als een ambitieuze onderzoeksagenda. Zowel Chang als mezelf hebben nog een vak "Geschiedenis van het economisch denken" achter de kiezen. Voor hen met een honger naar kennis is de stap dan snel gezet om zelf te blijven lezen en studeren in de materie. Ik kan de lezer van deze blog dezelfde tip geven als ik woensdag gaf aan Chang: je kan Schumpeters "History of Economic Analysis" zomaar gratis downloaden op digamo.free.fr/schumphea.pdf : 1321 pagina's gaande van Aristoteles, de scholastici, de fysiocraten tot de moderne economie. Ideaal om op je I-Pad te plaatsen.

Het werk van James Buchanan als voorbeeld van political economy

Wat de lezer wel mag weten is dat die ambitie om naast "economics" opnieuw "political economy leven in te blazen niet nieuw is maar in de voetsporen treedt van indrukwekkende voorgangers. Met name verwijs ik naar Nobelprijswinnaar James Buchanan die in talloze boeken de economie opnieuw als politieke economie herformuleerde. Tijdens het debat zei Chang dat hij niet de ambitie had om zich ook op filosofisch ijs te begeven gezien zijn beperkte vertrouwdheid daarmee. Dat kan als een te prijzen bescheidenheid opgevat worden maar anderzijds is het wel een onvermijdelijke stap als we Changs project ernstig nemen. En dan kunnen we bijvoorbeeld veel leren uit Buchanans werk omdat hij daar net zijn levenswerk van maakte. Dat is natuurlijk wel een formidabele taak omdat een nieuwe politieke economie meer vereist dan dat economen tweedehands handelaars worden in oude ideeën. Daartoe is inderdaad vereist dat niet slechts een handvol economen die onderzoeksagenda opnemen.

Buchanan schrijft in "What should economists do", dat onze taak vooral pedagogisch is. De ogen openen voor "unintended consequences". Wijs mensen op de gevaren van utopisme. Beleid dat sympathiek lijkt (bv huur reguleren, plafonneren) kan net ertoe leiden dat er nauwelijks nog aanbod is van goed huurwoningen. In die pedagogische optiek is het niet de taak van de econoom om stemadvies te geven maar wel zorgen dat mensen weten tot wat naïef beleid kan leiden. Ik geef een voorbeeld: Peter Mertens had als verkiezingscampagne de stelling dat de overheidsschuld moest kwijtgescholden worden. Omdat Mertens denkt dat die schuld inhoudt dat de markten de overheid kan disciplineren. Het is de taak van de econoom erop te wijzen dat als de overheid haar schuld niet honoreert, al het spaargeld en pensioenfondsen waardeloos wordt want dat is vandaag grotendeels belegd in staatsobligaties. Dus een sympthiek voorstel blijkt waanzinnige gevolgen te hebben voor de "gewone man". Buchanan wil dat "economics" als aparte discipline ontstaat naast "political economy". In economics gaan we positivistisch gedrag proberen te verklaren. Hij spreekt over "objective" theory versus "subjective" theory. Buchanan zet zich af van de praxeology van Von Mises omdat deze volledig "nonoperational" is: de theorie kan niets meer verklaren. De mens handelt zoals hij handelt: "it can explain any conceivable action that a person might be observed to take, the obverse is of course that the theory can really explain nothing at all". Verhelderend vind ik de referentie naar een paper waar empirisch nagegaan wordt in hoeverre dieren rekening houden met de wet van de vraag: als de opportuniteitskost van een goed stijgt, gebruiken ook dieren er minder van. http://www.jstor.org/discover/10.2307/2936137?uid=3737592&uid=2&uid=4&sid=211044281269

De economie kan wel degelijk een voorspellende kracht kan hebben maar meestal slechts op een bescheiden wijze. Het is belangrijk die beperkingen te kennen.Wellicht iets meer verklarende kracht op het microeconomisch vlak terwijl in de macroeconomie onze capaciteit tot voorspellingen en verklaringen veel beperkter zijn.

Buchanan is ook erg kritisch voor de bijdragen van Ludwig von Mises die hij "flawed" vindt: "There is a legitimate domain for predictive economic theory". Voor de details van die kritiek verwijs ik naar Buchanans  "Domain of Subjective Economics: Between Predictive Science and Moral Philosophy".

Vervolgens kan je in Buchanans "Law and the invisible hand"  zijn positionering tegenover Hayek lezen: "my discussion will be critical of the position by Hayek, whose ideas I respect and admire". Hij stelt dat Hayek tekortschiet in het onderscheid te maken tussen de positieve an normatieve implicaties van de spontane coordinatie. De instituties van de wet zoals door de geschiedenis tot stand gekomen zijn niet onvermijdelijk de beste. Buchanan gaat ervan uit dat ze steeds hervormd kunnen worden om ze "efficiënter" te maken: "But warnings against unnecessary and illtimed interferences with legal institutions should not extent to the point of inhibiting against effort at improvement, which seems to me to be the position Hayek's argument forces upon us". Wel is er een goed begrip nodig waarom en hoe de wetten en juridische instituties tot stand zijn gekomen (the law grows as Hayek stresses, it is not made).

Hayek is voor Buchanan te kritisch tegenover "constructivistische" pogingen om de wetten "beter" te maken. Daar onderscheidt buchanan zich want hij denkt dat je wel op een verantwoorde conservatieve manier de ambitie kan koesteren om net dit te doen. Hij geeft het voorbeeld van een strand waar de "anarchie"positie is dat iedereen er zijn afval achterlaat.

"The economist can and should suggest the enactment of a rule, a law that would impose fines on persons who litter the beach, a rule that is deliberately constructed for the attaining of an end result, the cleanliness of the beach"

In volume 17 van Buchanans Collective Works (Moral science and Moral order) zit er ook een correspondentie tussen hem en de liberal Warren Samuels die hem aanpakt voor zijn "contractarian views". en met name zijn ethische imperatief van "unanimity" (pareto principe) tegenover meerderheidsbeslissingen. Warren Samuels verwijt hem: jouw systeem geeft "established" rights te veel privilege =  als die geconcentreerd zijn in de handen van een handevol, is dit tegenstijdig met de notie van vrijheid inclusief wijde diffusie van rechten en macht. Samuels is duidelijk ook thuis in de Marxistische dialectiek: "yours may well be an idealist position when mine, perhaps the realist position says that you are trying to simulate with logic what is in reality a function of power, knowledge and psychology" en nog: "the basic contract" is only a framework within which power play takes place.

Interessant is dat beiden akkoord gaan met de "cupidity of the powerful and on the foolishness of many others" maar dat ze daar andere conclusies uittrekken.

Op Buchanans  "in my vision, the status quo does have a unique place, for the simple reason that it exists and hence offers the starting point for any peaceful (contractual) change" antwoordt Samuels met "as for this status quo, it is not contractual and there is no justification for giving it such preeminent status simply because it is in existence and requiring contractual change from now on". Samuels schrijft verder: "It allows the privileged in the status quo to hold out and to perpetuate themselves by being able to withold their consent".
Op de kritiek van zij die nogal eens stellen dat economen hun mond moeten houden want dat alles uiteindelijk politiek is, antwoord ik steevast: "eerst objectiveren dan pas politiseren". Dit lijkt me in lijn met Samuels analyse: "I emphasize knowledge is a basis for action, thereby making choice and the art of the possible more informed, trying to minimize or at least identify any values that creep in".
Kortom, voor diegenen die graag nadenken over economie als morele discipline, het normatieve versus positieve debat in de economie (in welke mate kan economics dan wel political economy waardenvrij zijn...) is Buchanan een goed vertrekpunt.


Economics and Its Scientific Neighbors 3
The Domain of Subjective Economics: Between Predictive Science and Moral Philosophy 24
The Related but Distinct ‘‘Sciences’’ of Economics and of Political Economy 40
Rational Choice Models in the Social Sciences 55
An Ambiguity in Sen’s Alleged Proof of the Impossibility of a Pareto Libertarian 71
Choosing What to Choose 80
Law and the Invisible Hand 96
On Some Fundamental Issues in Political Economy: An Exchange of Correspondence (James M. Buchanan and Warren J. Samuels) 110
Economic Analogues to the Generalization Argument (James M. Buchanan and Gordon Tullock) 142
Monetary Research, Monetary Rules, and Monetary Regimes 146
2.Belief and Consequence
The Potential for Tyranny in Politics as Science 153
Belief, Choice and Consequences: Reflections on Economics, Science and Religion 171
3.Moral Community and Moral Order
Moral Community, Moral Order, or Moral Anarchy 187
Moral Community and Moral Order: The Intensive and Extensive Limits of Interaction 202
A Two-Country Parable 211
Economic Origins of Ethical Constraints 215
4.Moral Science, Equality, and Justice
Political Economy and Social Philosophy 235
An Individualistic Theory of Political Process 251
Constitutional Democracy, Individual Liberty, and Political Equality 266
Equality as Fact and Norm 281
Political Equality and Private Property: The Distributional Paradox 297
Fairness, Hope, and Justice 311
5.Contractarian Encounters
Rawls on Justice as Fairness 353
A Hobbesian Interpretation of the Rawlsian Difference Principle 360
The Matrix of Contractarian Justice (James M. Buchanan and Loren E. Lomasky) 379
Notes on Justice in Contract 403
The Libertarian Legitimacy of the State 415
Utopia, the Minimal State, and Entitlement 429
The Gauthier Enterprise 437
Constructivism, Cognition, and Value 459

zondag 23 maart 2014

Regnabo, Regno, Regnavi, Sum sine regno

Mochten alle potentaten meer doordrongen zijn van het idee van het Rad van Fortuin zouden hun onderdanen misschien een draaglijker bestaan hebben: "Regnabo, Regno, Regnavi, Sum sine regno". (I shall reign, I reign, I have reigned, I am without a realm):


vrijdag 21 maart 2014

Rationality?

"I have often wondered why economists, with these absurdities all around them, so easily adopt the view that men act rationally. This may be because they study an economic system in which the discipline of the market ensures that, in a business setting, decisions are more or less rational. The employee of a corporation who buys something for $10 and sells it for $8 is not likely to do so for long. Someone who, in a family setting, does much the same thing, may make his wife and children miserable throughout his life. A politician who wastes his country’s resources on a grand scale may have a successful career."

Ronald Coase, “Comment on Thomas W. Hazlett”

De grijze zone in de praktijk van de machtsuitoefening in België

Op 19 maart 2014 verscheen in Knack een interview met André Van Halewyck van de gelijknamige uitgeverij naar aanleiding van het boek "Dwarsligger" over de wereld achter de schermen bij de NMBS. Hoe het treinvervoer ingericht wordt, analyseerde ik eerder hier: Artikel

De democratie kan immers alleen behoorlijk functioneren als er controlemechanismen zijn die machtsontsporing kunnen verhinderen. Eén van de controlemechanismen is uiteraard het feit dat ministers verantwoording moeten afleggen aan het parlement. Dat moet dan wel zijn controlefunctie ernstig nemen. Het fenomeen van partijdiscpline zorgt er voor dat politologen spreken van particratie. Regelmatig duiken voorbeelden op waarbij ministers wegkomen met zaken waarmee ze niet horen weg te komen. Het andere controlemechanisme is dus de pers die de functie van waakhond van de demcratie vervult. Van Halewijck verwijst hiervoor naar het boek "De keizer van Oostende". Hem werd gezegd: 'Geen enkele Wetstraatjournalist had dit boek kunnen schrijven.' Zijn antwoord: "Dan is er toch iets mis? Ofwel met onze politieke berichtgeving, ofwel met de machtsuitoefening in ons land." Uitgever André Van Halewyck vindt blijkbaar dat de pers ergens tekortschiet als waakhond van de democratie. Dit is een ernstige stelling. Ongetwijfeld is ze te generaliserend. Er bestaat niet zoiets als "de" pers. Genoeg artikels zijn verschenen zodat de kiezer die het wilde zich kon informeren. Alleen dringt het niet door tenzij het met grote kop op de eerste pagina staat en overgenomen wordt door de audiovisuele media.


Ik weet uit eerste hand dat heel wat machtshebbers zelf geen graten zien in machtsuitoefening waar de buitenwereld grote vragen bij stelt. Ik verwijs naar mijn interview over Electrawinds bij Terzake van 2 december 2013: Terzake 2/12/2013

 Ze beroepen hierbij zich impliciet of expliciet op het gedachtegoed van Machiavelli. Eerder schreef ik al dat er heel wat in te brengen valt tegen de idee dat Machiavelli ethiek niet essentieel achtte in de politiek. Daarover bestaan er wel heel wat verschillende interpretaties. Wat Machiavelli zelf vond, zullen we nooit helemaal te weten komen en dat is ook niet zo relevant. Wel herhaal ik opnieuw dat het gebruik van Machiavelli als schaamlapje door nogal wat politici meer over hen zegt dan over Macchiavelli.

Van Halewijck voegt daar voor mij een heel interessante bedenking aan toe over de zogenaamde grijze zone in de politiek: VAN HALEWYCK: De keizer van Oostende toont duidelijk aan dat er in de politieke besluitvorming een grijze zone is. Ik veroordeel dat niet, ik denk zelfs dat we niet zonder kunnen. Kijk, ook bij Van Halewyck proberen we transparant te werken. Maar natuurlijk weet niet elk personeelslid alles. Als ik met Jean-Luc Dehaene contacten heb over zijn memoires zijn er soms aspecten die persoonlijk blijven. Met Vande Lanotte is dat ongetwijfeld ook zo: het is eigen aan beslissingen nemen en akkoorden sluiten. Maar hebben journalisten niet het recht om de grijze zone in de besluitvorming in kaart te brengen? En daar een aantal ethische vragen bij te stellen? Blijkbaar was dat al te veel.

Om te weten waarover hij het heeft, lees ook even dit citaat wat de advocaten van Electrawinds hem zegden voor de verschijning van het boek: ‘Als u dit boek op de markt brengt, riskeert u een schadeclaim om u tegen te zeggen. Electrawinds wil 100 miljoen euro ophalen met een beursgang. Als die mislukt, verhalen we dat op Van Halewyck.’

zaterdag 15 februari 2014

Politieke economie


Economen bevelen hervormingen aan die welvaartsverbeteringen inhouden, we spreken over "first best policy'. Dan zijn er talrijke marktfalingen mogelijk waarbij monopolievorming maar ook talrijke externaliteiten ervoor zorgen dat soms afgeweken moet worden van de standaard aanbevelingen.

Uiteraard is er het politiek proces dat zijn eigen beperkingen oplegt. Daarom moeten economen als ze relevant willen zijn niet alleen spreken over wat "first & second best" is, maar ook rekening houden met dat politiek proces. De redenen voor "politieke faling" kunnen veelvuldig zijn. Er is de uitspraak van een vooraanstaand Belgisch politicus dat hij wel weet wat wat er nodig is maar dan niet meer weet hoe hij ooit herverkozen kon worden. Er is ook gebrekkige kennis, de invloed van specifieke belangengroepen en het eigen belang van de politicus.

Doorheen de geschiedenis zijn er talloze voorbeelden waarbij beleidsombuigingen die voor meer welvaart konden zorgen, geblokkeerd werden door groeperingen die vreesden hierdoor aan belang in te boeten. Acemoglu en Robinson zijn erg bekend geworden door hun vulgariserend boek Why Nations Fail:The Origins of Power, Prosperity, and Poverty [2012]. Het is echter hun werk "Economic backwardness in political perspective [2006] dat analytisch het sterkst inzoomt op het risico van elites die uit vrees om invloed te verliezen hervormingen blokkeren die ten bate komen aan de hele maatschappij. Een historisch prominent voorbeeld is de Japanse elite die tot de Meiji dynastie rond 1868 Japan afschermde voor internationale handel waardoor de bevolking economisch onderontwikkeld bleef. Omdat economische ontwikkeling mensen lostrekt uit hun traditionele rurale achtergrond kan ze ook de gevestigde machten bedreigen.

Onderstaande figuur uit Rodrik (When Ideas Trump Interests: Preferences, Worldviews, and Policy Innovations, Journal of Economic Perspectives, 2014) verdeelt de maatschappij in twee groepen: de gevestigde macht (elite) en gewone burgers.

In het beste geval gaan de belangen van de elite en de bevolking hand in hand ('golden eggs effect') : hier is er geen belangentegenstelling. Niet zelden zit een maatschappij echter gevangen met een elite die haar eigen belang najaagt ten koste van deze van de bevolking. Dit vertaalt zich in een status quo waardoor het economisch potentieel volledig onderbenut wordt (punt S bevindt zich op de zogenaamde 'politieke haalbare grens PSC welke onder de klassieke "economische mogelijkheidgrens" EE ligt).