groen geld

Groen geld

We zien nu overal ballonnetjes over het drukken van geld als deus ex machina. Uiteraard vinden bewonderaars het sterk als Anuna de Wever de slogan “Mocht het klimaat een bank zijn, het klimaatprobleem was al lang opgelost." ook in België introduceert. De centrale banken injecteerden echter tijdelijk liquiditeit (tegen onderpand) voor de bankenreddingen en in de VS wordt dat ondertussen ook al sterk afgebouwd wegens gevaar van zeepbellen gecreëerd door die monetaire omgeving. Voor de klimaatproblematiek moeten we echter vele decennia lang zwaar investeren in nieuwe technologie. Kort gezegd: dat is een kapitaalkwestie die langetermijninvesteringen vergt, geen korte termijn geldinjecties die tijdig moeten afgebouwd worden. De geschiedenis zit vol met monetaire experimenten die in Latijns Amerika maar ook dichterbij huis verkeerd afliepen. Dat wijst alleen maar op de plicht om de kreten van verontwaardiging te harte te nemen maar dan wel met doordachte en verantwoordelijke antwoorden te komen.

QE

Een belangrijk element is dat de ECB sinds 2015 voor 2.600 miljard euro aan ‘nieuw geld’ gecreëerd heeft sinds 2015 in het kader van zijn quantitative easing-programma. Critici stellen dat al dat geld is gegaan naar de financiële instellingen die er bijzonder weinig mee gedaan hebben. De vraag die dan opkomt is waarom dat dit niet zou lukken voor investeringen in uitdagingen zoals de klimaatopwarming. Hierbij zijn een aantal losse eindjes die een bespreking vergen. De eerste vraag is of het QE programma dan wel zo goed gewerkt heeft dat het ook elders toegepast navolging verdient? Voorstanders van QE zeggen dat zonder het programma deflatie dreigde. Dit vergt een analyse wat er gebeurd was zonder QE wat de vraag is naar de zogenaamde ‘counterfactual’. Daarvoor hanteren onderzoekers allerlei modellen waarvan eerlijk moet toegegeven worden dat die belangrijke tekortkomingen hebben. De initiële ingrepen na de crisis worden door meer economen als succesvol gezien dan wat volgde. De economen die dat ook vinden over het verlengen van het programma met ultralage rente tot vandaag zijn immers al veel minder talrijk. Feitelijk kan je daar in zekere mate de monetaire beleidsmakers zelf ook onder rekenen: ook al zullen ze het zelden toegeven. Al jaren herhalen centrale bankiers bijvoorbeeld de mantra dat politici dringend moeten hervormen en de overheidsschuld dienen te reduceren waar kan. Ze weten evengoed dat net het soepele monetaire beleid één van de belangrijke redenen is waarom politici er niet toe komen om dat te doen. Dat is wat we het “moral hazard” risico noemen. Onder ECB voorzitter Mario Draghi is de beleidsrente nooit verhoogd! Als de monetaire kraan opengedraaid wordt voor het klimaatprobleem, waarom dan niet voor alle andere noden in de samenleving?

Vlag versus lading

Zoals in de discussie rond het basisinkomen dekt de vlag “geld bijdrukken” ondertussen wel vele ladingen. Deze kunnen ondertussen beter gevat worden onder de noemer “financiële markten mobiliseren voor ecologie”. Er zijn de voorstellen dat centrale banken activa aankopen als onderdeel van hun mandaat en daarin ecologisch selectief zijn. De waarheid is dat dit voor een stuk al gebeurt. Draghi merkte recent op dat de ECB ook “groene obligaties” koopt maar niet in grotere mate dan hun aandeel in relevante indexkorven. Er zijn ook publieke investeringsmechanismen, zoals de Europese Investeringsbank, die aangewend kunnen worden. Sinds 2015 koopt de ECB niet alleen overheidsobligaties van financiële instellingen maar ook bedrijfsobligaties. Een courant bediscuteerde piste is dat de Europese Investeringsbank groene investeringen financiert en een belangrijk deel van de obligaties daarbij laat opkopen door de ECB. Relevante vragen zijn in welke mate de Investeringsbank de competenties heeft om de juiste investeringen te selecteren en er dus maatschappelijke waarde wordt gecreëerd in plaats van bubbles geblazen. Finaal ligt de schaarste bij goede projecten en technologie. De andere vraag is of de ECB hiermee het beleid van gezond geld opoffert. Volgens sommigen is dat in orde zolang dat hierdoor de inflatie niet boven de 2% stijgt. Het is een terechte zorg dat de klimaatdiscussie ondertussen wordt gevoerd met zo’n morele ondertoon dat de ECB nog meer terughoudend zal zijn om dat te doen dan ze nu al is om het beleid te normaliseren.

Pandora

Ondertussen worden alternatieve economische theorieën van onder het stof gehaald. Zo is er de zogenaamde “moderne monetaire theorie (MMT)” die een combinatie maakt van een aantal doctrines om tot een heel andere monetaire beleidsmix te komen. Het favoriete uitgangspunt daarbij is dat een overheid die in eigen munt leent, nooit failliet kan gaan. Belastingsinkomsten zijn overbodig om overheidsuitgaven te financieren want dat kan gebeuren door geldcreatie: al een grotere sprong. Dat je toch belastingen gebruikt dient in die lezing alleen om de inflatie te controleren. Ze erkennen dat renteverlagingen zeepbellen kunnen creëren in private schuld. Renteverhogingen kunnen wel inflatie afremmen maar creëren dan weer ongewenste werkloosheid. Volgens de MMT-adepten lost het financieren van overheidsuitgaven door de centrale bank dit allemaal op. Het zorgwekkende is dat velen niet lijken te beseffen dat de huidige economische omgeving met een quasi nulrente als een economisch ‘speciaal geval’ (de zogenaamde “zerobound”) dient bekeken te worden. Hoe gaan we publiek en politici binnen enkele jaren overtuigen dat de beleidsopties in normale omstandigheden elders gezocht dienen te worden? De doos van pandora openen, is niet zonder risico.

Doordacht

In deze tijd van opgezweept klimaatdebat kunnen we zeker toepasbare voorstellen gebruiken. Het is niet zo dat er geen grote vooruitgang gerapporteerd kan worden. Integendeel. Zoals Steven Pinker en anderen aantonen zijn er overal ter wereld in de laatste decennia grote winsten geboekt in de strijd tegen armoede, criminaliteit, kindersterfte, onderontwikkeling, chronische aandoeningen, vervuiling enzovoort. Natuurlijk moeten we ook inzake milieu de lat nog hoger leggen. Best wel op een doordachte wijze. Voor private investeerders zijn groene investeringsvehikels legio. Er zijn mogelijkheden om investeerders en investeringsfondsen algemeen richting duurzaamheid te overtuigen.

Waar is ondertussen het besef dat de financiële crisis een ontsporing was te wijten aan te weinig prudentie of risicobewustzijn? Volgens de Bank voor Internationale Betalingen leidt het globale financiële systeem aan ‘excess elasticity’: het is niet in staat de kredietcreatie af te remmen vóór er zich onevenwichten en speculatieve bubbels ontwikkelen. Monetaire beleidsmakers beseffen dat de ECB ondertussen de kans gemist heeft om de rente te normaliseren in deze economische cyclus. Dit is allesbehalve onschuldig.

Ivan Van de Cloot

Hoofdeconoom Itinera Institute en executive professor Antwerp Management School