Trump en Hitler

Plotsklaps duiken overal vergelijkingen van de 45e president van de Verenigde Staten met Adolf Hitler op. Vaak worden de stukken waarin dat gebeurt, geschreven door mensen die wel wat geschiedenis achter de kiezen hebben. Het doet je de vraag stellen wat hen ertoe drijft om op dit moment zulke groteske vergelijkingen te maken.

Is het geen intellectuele luiheid om direct te grijpen naar Hitler als voorbeeld van ultieme kwaad terwijl zoveel andere historische figuren en episodes ons misschien veel meer verheldering kunnen brengen vandaag? 

Het past in de stortvloed van verontrustende analyses die vooral moeten tonen dat de auteur ervan Trump verafschuwt. Kan belangrijk zijn voor het zelfbeeld van zo’n expert, maar wat heeft de lezer daaraan? We hebben geen ‘virtue signaling’ nodig, wel nuchtere analyses.

De lezer laten kennismaken met de wetenchappelijke literatuur die politici scoort op een as van minder tot meer autoritair, kan wellicht echt iets pertinents bijdragen. Om dan ineens uit te komen bij Hitler, trekt veel aandacht maar is daarom niet onderbouwd. Die vergelijking wordt vaak gemaakt om bewust een straf statement te maken maar haalt vaak nuchterheid uit de discussie en analyse. Zeker vergelijkingen met Hitler werken bewustzijnsvernauwend en net historische analyse kan die vermijden door veel meer vergelijkingspunten te zoeken in het verleden.

De hele opvolging van Amerikaanse presidenten nodigt uit om bijvoorbeeld in te zoomen op bekende voorbeelden van autoritair gedrag. De tweede Amerikaanse president, John Adams, vaardigde bijvoorbeeld decreten af die hem toelieten (Britse) vreemdelingen het land uit te zetten. Abraham Lincoln schorste de habeas corpus om individuen onbeperkt op te sluiten. Franklin Roosevelt beval duizenden Japanse Amerikanen op te sluiten en onder Bush en Obama kregen de veiligheidsdiensten veel bevoegdheden om communicatie af te luisteren.

Trump maakt inderdaad gebruik van propaganda, maar dat is geen unicum in de geschiedenis. Ook zijn stelling ‘The establishment protected itself, but not the citizens of our country.’ is te veel voorgekomen om er enkel Hitler als voorbeeld bij te nemen.

Als je naar de Nederlandse verkiezingen kijkt, dan zie je dat Trump ook daar een verkiezingsthema is geworden. Een politicus die een strenger immigratiebeleid voorstelt, wordt onmiddellijk op een hoopje gegooid met Trump en Hitler. Dat helpt zeker niet om een nuchtere discussie over zo een belangrijk onderwerp te voeren. Het risico is dat een thema als integratie dan in de taboesfeer belandt en we een non-beleid krijgen en we hebben in eigen land gezien waar dat ons toe brengt. Trump is een soort totem waar rivaliserende partijen op links op dit moment tegenaan wrijven om vooral stemmen bij elkaar weg te halen. Staalharde kritiek op Trump is gezien de machtsconcentratie meer dan ooit nodig. Het demoniseren van kiezers van Trump kan echter leiden tot meer polarisatie en moeilijker maken om kloof te overbruggen.

Een analyse zoals deze in The Economist over de context van de problematische en vroegtijdig afgebroken ambtstermijn van Richard Nixon toont het potentieel van dergelijke oefening. Nixon "rallying a “silent majority” of Americans who felt ignored and disdained by bossy, self-dealing elites" klinkt in elk geval erg herkenbaar. Het toont het gevaar van de concentratie van macht in de handen van een persoon met een "gebroken moreel kompas". Heel de geschiedenis van het Amerikaans presidentschap en van de politiek breder bekeken, leert uiteraard ook dat "fake news" van alle tijden is.

In de Verenigde Staten zijn al wel wat diepgaande analyse verschenen over parallellen tussen president Trump en Andrew Jackson die in 1828 de overwinning behaalde tegenover de zesde president Quincy Adams. Sindsdien spreekt men over dat moment als de geboorte van het Amerikaanse populisme, ook omdat de verkiezingscampagne extreem bruut en polariserend was. Opvallend is dat verschillende mensen uit de omgeving van Trump zelf proberen te suggereren dat Trump een hedendaagse Jackson is. Het is uit de botsing van ideeën tussen analisten dat we inderdaad erin slagen om lessen te trekken uit de geschiedenis om het heden beter te begrijpen. Het is zeker niet duidelijk dat een vergelijking met Hitler hetzelfde licht doet schijnen op dit moment.

Het te lichtzinnig maken van vergelijkingen met de jaren 30 en a fortiori met Hitler maakt misschien ook dat we het opstaan van een "echte" Hitler niet meer op een geloofwaardige manier zouden detecteren. Waakzaamheid is altijd geboden. Democratie moet onderhouden worden. Er zijn nog steeds check & balances aanwezig maar ongetwijfeld minder sterk dan we zouden willen.