de Russische oorlogseconomie

 

Russische oorlogseconomie

Westerse analisten voorspelden een grote krimp van de Russische economie. Die heeft zich helemaal niet gerealiseerd. Dit betekent niet dat er geen mega impact is maar Rusland heeft zich succesvol getransformeerd naar een oorlogseconomie. De Russische productie van voertuigen zou dit jaar meer dan 50 procent hoger liggen dan vorig jaar. Zoals in andere oorlogseconomieën zijn ook in Rusland de tekorten op de arbeidsmarkt het scherpst sinds vele jaren.  Met inflatie tegen de 8% ligt de prijsontwikkeling er nu fors hoger dan het doel van de centrale bank. De precieze cijfers zijn hier minder van belang wel dat we de klassieke symptomen van een oorlogseconomie terugvinden, zoals inflatie, tekort aan arbeidskrachten, stijgende overheidsuitgaven en een groot financieringstekort.

Wat Rusland extra moet dragen in vergelijking met de oorlogseconomie in Israël en Oekraïne zijn de internationale sancties. Het heffen van extra belastingen en verminderen van niet-militaire overheidsuitgaven zou het regime beschadigen. Op dit moment pakt Rusland zijn financieringsproblemen aan met het putten uit een soort reservefonds met liquide middelen, goud en Chinese renminbi. Daarnaast zijn er de binnenlandse obligaties. Rusland bestrijdt de kapitaalvlucht met kapitaalcontroles en de eis dat exporteurs hun inkomsten in roebel omzetten. De tekorten aan arbeidskrachten in Rusland wordt bijvoorbeeld aangepakt door het werken in drie ploegen in fabrieken. Minister van Economische Zaken Maxim Reshetnikov beschrijft de tekorten aan arbeidskrachten als het grootste interne risico voor de Russische economie. De defensie-industrie zou nog op zoek zijn naar 400.000 arbeidskrachten. Rostec, het conglomeraat van wapenproducenten wil 30.000 mensen aannemen.

Technocraten

Elvira Nabiullina, sterk gerespecteerd als gouverneur van de Russische centrale bank, waarschuwde vooraf dat de inval in Oekraïne de Russische economie tientallen jaren zou kunnen terugzetten. Vier dagen na de oorlog kwam Poetins economische denktank bijeen aan het verre uiteinde van een gigantische tafel in het Kremlin. Poetin stelde de vraag hoe ze de sancties konden verzachten. Nabiullina, waarvan de kleding in de gaten wordt gehouden door investeerders voor de signaalwaarde, zat volledig in het zwart gekleed. Ze kwam samen met haar technocraten met maatregelen die ervoor zorgden dat hun eigen apocalyptische voorspellingen niet uitkwamen. Hoewel Rusland grotendeels is afgesneden van de wereldwijde bank- en betalingssystemen, kon de economie terugvallen op directe vervangingen die waren gecreëerd door de technocraten. Nabiullina leidde Rusland uit de economische crisis van 2014, temde de inflatie door middel van een zeer strenge monetair beleid en nam het op tegen machtige belangen in de beruchte corrupte banksector.

Vooral na de annexatie van de Krim in 2014, zorgde Nabiullina ervoor dat Rusland werd afgeschermd van sancties door een onafhankelijk betalingssysteem te ontwikkelen en een reserve van $643 miljard aan buitenlandse valutareserves op te bouwen. Een groot deel ervan zijn echter onbereikbaar sinds de sancties volgend op de invasie. Om een bankrun te stoppen en de druk op de roebel te verlichten, voerde Rusland valutabeperkingen in. Uit bronnen die de Financial Times kon bevragen, blijkt er vandaag veel interesse te zijn in het Kremlin voor de studie van het beleid van Hjalmar Schacht die hoofd van de Reichsbank van Duitsland was onder Adolf Hitler. Veel technocraten stellen dat ze moreel verplicht zijn hun job te doen om het Russische volk voor nog grotere ellende te behoeden. Ze doen er alles voor om een zogenaamd “Turks scenario” te vermijden waarbij het land de controle verliest over de inflatie en de munt instort. Dit lukte na de lente toen de paniek grotendeels afnam. De betalingssystemen ontwikkeld door de centrale bank werkten, zelfs terwijl de sancties Rusland grotendeels van de buitenwereld afsloten. En er kwam veel geld binnen door de hoge energieprijzen. Paradoxaal hielpen de sancties om de toestand te stabiliseren. Die maakten het veel moeilijker voor Rusland om importgoederen te kopen, wat leidde tot een aanzienlijk handelsoverschot. Dat verlichtte de druk op de roebel, waardoor de centrale bank de valutacontroles kon versoepelen en de rentetarieven kon verlagen.

Duurtijd

Een cruciale vraag voor een oorlogseconomie is hoe lang het conflict duurt. Sommige analisten denken dat Rusland vooral de tijd moet overbruggen tot de Amerikaanse verkiezingen. Ze rekenen erop dat dan de appetijt voor het betalen van de oorlog in Oekraïne fors zal verzwakken. De Russische economie kan mits de nodige aanpassingen het nog langer volhouden. Historisch heeft het land nog periodes van autarkie gerealiseerd. Dat de voorspelde implosie zich niet voordeed, is in grote mate te wijten aan de grote inkomsten uit olie en gas die ingezet konden worden voor steun aan sommige industrieën en het voorzien van alternatieven voor weggevallen import.

Er heeft zich een diepe verschuiving plaatsgevonden naar een autarkische gesloten economie. Veel marktgeoriënteerde economen hebben ook het land verlaten. Deze beleidswijziging richting autarkie, veroorzaakt door de sancties maar omarmd door de nieuwe Russische politieke elites, heeft precedenten in de Russische geschiedenis. De prijs voor een succesvolle oorlogseconomie vandaag is een nog grotere concentratie van publieke middelen in de handen van een nog kleinere elite. In een oorlog is het logisch dat het militair establishment aan invloed wint maar dit gaat ten koste van de ondernemersklasse en op termijn zal dit Rusland zware economische schade toebrengen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe machtiger de oligarchen die profiteren van de subsidies voor importvervanging. Hoe meer ook zij aan invloed winnen die nationalisatie van particuliere activa bepleiten van ondernemers die de oorlog niet publiekelijk steunen. Dus ja, wellicht kan Rusland haar oorlogseconomie nog lang laten draaien maar het zal op termijn tegen een hoge kost zijn.