Oorlogseconomieën aan het werk

 

Oorlogseconomieën aan het werk

In oorlogen wordt de economie best niet uit het oog verloren. De mate dat er een succesvolle oorlogseconomie in stand gehouden kan worden, bepaalt in grote mate hoe lang een land het kan volhouden. Tijd om eens door die bril te kijken naar de conflicten in Israël en tussen Rusland en Oekraïne.

Israël

Een van de meest snel economische reacties in oorlogstijden betreft de wisselkoers. Na de bloedige terreurdaad van Hamas op 7 oktober nam de wisselkoers een forse duik. Ondertussen is de shekel echter in grote mate hersteld. De centrale bank heeft ondertussen al meer dan 30 miljard dollar aan reserves verkocht om de munt te verdedigen. Op de derivatenmarkt is de prijs om je te verzekeren tegen een Israëlisch faillissement door het plafond gegaan. Een belangrijk element in een oorlogseconomie betreft steeds wat er met de arbeidsmarkt gebeurt wanneer zovelen onder de wapens worden geroepen. Belangrijke sectoren kunnen in de problemen komen bij een tekort aan arbeidskrachten.

Er werden meer dan 360.000 reservisten gemobiliseerd, of 8% van de beroepsbevolking van het land - een grotere mobilisatie dan in de Yom Kippur oorlog van 1973. Zoveel mensen die hun job verlaten kan niet anders dan grote disruptie veroorzaken. Eén tiende van de werknemers in de technologiesectoren zouden zijn opgeroepen. Die horen bij de meest productieve werknemers van het land, net zoals anderen uit de industrie. De ultra-orthodoxe joden die een lage werkzaamheid kennen, werden veel minder aangesproken om in dienst te treden. Veel Palestijnen raken vandaag niet meer op hun plaats van tewerkstelling in Israël of willen momenteel niet werken. En er was al weinig arbeidsreserve met een werkloosheidsgraad van 3,2%. Het risico is dat kapitaal Israël nu verlaat waardoor Israëlische troepen na het conflict minder jobs zullen vinden.

Daarnaast ondervindt de economie een schok zoals in corona met restaurants en winkels die leeg ogen en toeristen die wegblijven. En de overheid geeft dan wel steun maar hoe langer het conflict duurt, hoe hoger de druk van dit alles op de openbare financiën. En dan komt na de oorlog de reconstructie nog…

Prominente industrieën kennen disrupties. 7000 Thaise vluchtten uit het land omdat tientallen van hen bij de door Hamas vermoordde groep hoorden. Veel landbouwactiviteiten worden momenteel rechtgehouden door (onder andere universitaire) vrijwilligers. Israëlische economen schatten de economische kost van deze oorlog snel zeven maal zwaarder in dan de Libanon oorlog van 2006 en de strijd tegen Hamas in 2016. De toerismesector goed voor 3% van het nationaal inkomen is natuurlijk dramatisch getroffen. De “Bank of Israël” raamt dat de oorlog 600 miljoen dollar per week kost alleen al door de arbeidskracht die uit de economie verplaatst werd naar het leger.

De kost van de oorlogseconomie zorgt er mee voor dat veel politici willen dat het leger voortvarend te werk gaat. Eind november raamde de Israëlische centrale bank de kost van de oorlog tot nu toe op 53 miljard dollar. Er zijn traditioneel veel civiele organisaties die Israël bijstaan in tijden van conflict. De prijs van het conflict loopt ook op en zet het land zo zwaar onder druk dat de vraag wordt gesteld, hoe lang Israël het kan volhouden. Er zijn ongeziene ingrepen zoals het toewijzen van geld aan defensie-uitgaven die normaal naar de ultra-orthodoxe gemeenschap gaan. Het is wel aannemelijk dat als het conflict niet te lang duurt, de Israëlische economie ook snel weer kan herstellen.

Oekraine

Al na enkele maanden na het begin van de Oekraïense oorlog werd de munt gedevalueerd. Onder meer door de ervaring tijdens de pandemie en het uitrollen van digitaal werken toen konden banken blijven functioneren. Aan het begin van de oorlog in Oekraïne hoorden we vooral over de impact op de landbouwsector. Die kon haar graan bijvoorbeeld nauwelijks exporteren door de sluiting van de haven in Odessa. Met Oekraïne als een megaproducent van graan en andere landbouwproducten was er impact op de voedingsprijzen die over heel de wereld werd gevoeld. Omdat Oekraïne een immense land is werden ondertussen veel bedrijven herplaatst naar veiligere gebieden. Terwijl begin 2022 nog 50% van bedrijven slechts aan halve capaciteit draaiden is dat ondertussen verbeterd. Bedrijven worden enerzijds beter beveiligd en anderszijds ontvangen ze overheidssteun. Ondertussen zijn wel 8% van de woningen beschadigd en zijn 8 miljoen mensen naar het buitenland gevlucht terwijl er zes miljoen binnen het land verhuisd zijn.

In het geval van Oekraïne spelen de buitenlandse steunprogramma’s natuurlijk een gigantische rol. Dit maakt het lot van de economie met een verwacht begrotingstekort van meer dan 40 miljard dollar in 2024 er extreem afhankelijk van zaken zoals de Amerikaanse verkiezingen en de bereidheid in de Europese Unie om te blijven steunen. Het land ontving reeds meer dan 68,5 miljard dollar maar een dag oorlog levert dan ook een begrotingsuitgave op van 136 miljoen. Het land weet ook dat donoren onder druk komen om de financiering vol te houden. Oekraïne rekent nu ook op bijstand van het Internationaal Muntfonds (IMF) voor zijn macroeconomische en financiële stabiliteit. Het probeert permanent zijn groep donoren te vergroten met belangrijke inspanningen Japan in 2024 terwijl de gesprekken met Canada, Noorwegen, Zuid-Korea en anderen nog lopen.

Oekraïne en Israël zijn speciale gevallen zover het bekeken wordt vanuit de analyse van oorlogseconomieën. Ze worden beiden enorm gesteund door buitenlandse bondgenoten die vele malen groter zijn. Het meest fascinerende hedendaagse studie-onderwerp terzake betreft uiteraard Rusland. Aan dit voorbeeld van de diepste transformatie naar een oorlogseconomie in onze tijd wijden we volgend artikel.