Erken de breuklijnen

Erken de breuklijnen

Het legertje wetstraatwatchers heeft weer veel om handen bij de interpretatie van de verkiezingsuitslag en zijn implicaties. Mijn favoriete theorie is dat het Vlaams Belang gewonnen heeft door de grote invloed van sociale media. Met “favoriet” bedoel ik dat dit voor mij het handigste criterium is om snel te detecteren hoeveel ontkenningsgedrag er aanwezig is in de verschillende bubbles in de maatschappij. Elke zoveel jaar is de kiezer het zo beu dat hij een schok door het politiek landschap stuurt. Dat was ook zo in 1991. Toen bestond er nochtans geen twitter of facebook waarbij ik niet wil zeggen dat die geen rol spelen. Daarover wordt echter vooral veel onzin gespuid zonder onderbouw van feiten of evidentie. De technische term daarvoor is overigens “bullshit”. Daarmee zeg ik niet dat het zomaar onwaar is. Wel dat daarover veel beweerd wordt zonder evidentie.

Niet iedereen zit vandaag in de ontkenning en bij sommigen dringt het natuurlijk nooit echt door. Het gevaarlijkste is wanneer het maatschappelijk ongenoegen gewoon genegeerd wordt. Het pijnlijke is dat velen niet willen inzien dat een grote groep denkt dat men al lang potdoof is voor hun verzuchtingen. En het is allesbehalve zeker dat dit verbetert door de nieuwe samenstelling van het parlement.

De vraag is of het parlement de noden tegemoetkomt die uit de belangrijke breuklijnen in de maatschappij volgen. Breuklijnen en noden die beïnvloed worden door allerlei ontwikkelingen. Daar zijn de grote thema’s van de globalisering die volledige sectoren transformeren. Wat bedreigend is voor vele medeburgers die ervaren dat hun arbeidspositie in verdrukking komt. En uiteraard migratie die op verschillende groepen in de maatschappij een sterk verschillende impact uitoefent. Het is goed gedocumenteerd dat dit de bereidheid tot inkomensherverdeling en acceptatie van de welvaartstaat kan verkleinen Zo concludeerden Harvardprofessoren dat er in Europa traditioneel meer bereidheid is tot herverdeling vanwege de grotere culturele homogeniteit in Europa. In 1991 vond een meerderheid van de Britten (58%) dat de overheid meer geld moest uitgeven aan bijstandsuitkeringen, ook al zou dat leiden tot hogere belastingen; omstreeks 2012 was dat aantal gedaald tot een kleine minderheid (28%). Een grote instroom van migratie wordt als een verklaring daarvan gezien.

Maatschappelijk weefsel

In de jaren 1960 was er voldoende maatschappelijk optimisme om veranderingen te absorberen. Dat ligt vandaag wel anders. Het maatschappelijk weefsel is vandaag allesbehalve intact. In vele landen groeien stad en platteland steeds verder uit elkaar. In Frankrijk creëerde die socio-economische divergentie de voedingsbodem voor de beweging van de gele hesjes. Het antwoord van president Macron was dat hij het signaal van ongenoegen zou capteren waarna een “maatschappelijk debat” voor de televisiecamera’s volgde (en als dat niet werkt, dan maar de “matrak”). Nochtans is er ook in Frankrijk een gigantische geldmachine die middelen recycleert naar de provincies net om de economische centrifugale krachten te bestrijden. Het Verenigd Koninkrijk is uiteraard ook het land waar de periferie en Londen steeds verder uiteendrijven.

Het is ook niet zo simpel als de stad versus het platteland. In grote landen zien we echter “superster”-steden zoals New York, San Francisco, Londen die vooruit snellen onder meer in lonen die er uitbetaald worden voor de hooggeschoolden tegenover tweederangsteden. In Groot-Brittannië is dit een splijtzwam aan het worden waar we ons hier in Vlaanderen maar weinig bij kunnen voorstellen. Scholing begint daarbij nog een grotere differentiatiefactor te worden dan ooit voorheen. Dit wordt versterkt door allerlei sociale fenomenen als homogamie waarbij koppels meer en meer bestaan uit mensen met een gelijkaardig opleidingsniveau. Er kunnen meerdere doctoraten geschreven worden over de socio-economische factoren die de politieke ontwikkelingen in Ninove beïnvloeden. Hoogwaardige jobs hebben meer en meer een tendens tot concentratie in de grootste clusters. Het gaat echter niet alleen over het socio-economisch verzwakte weefsel van zo’n provinciestad. Evenzeer demografische instroom van nieuwe groepen zetten druk op dat weefsel. Het is natuurlijk op Vlaamse schaal wat niet dezelfde proporties inhoudt als de “broken cities” in grote uitgestrekte landen. In die landen groeien vandaag ook radicale ideeën om terug leven te pompen in steden van vergane glorie. Dit gaat van speciale ontwikkelingsbanken tot grote stimulansen voor topbedrijven om zich daar opnieuw te vestigen.

Connectie

Factoren die vroeger de boel gemakkelijker bijeen hielden, zijn vaak verdampt of staan onder druk. Dat is allemaal zorgwekkend genoeg maar dat wordt het nog meer als de politieke verantwoordelijken gedeconnecteerd zijn van de basis van de samenleving.

De politiek komt minder en minder toe aan een langetermijnvisie. Net op het moment dat er leiderschap nodig is dat vertrouwen in de toekomst kan opwekken nodig voor de verwerking van grote maatschappelijke veranderingen. Want ja, er moet tegelijkertijd beleid gevoerd worden om de huidige angsten te bezweren als dat de toekomst voorbereid moet worden. Mensen die bijvoorbeeld hun job verliezen door digitalisering moeten naar andere jobs worden geleid. En dat betekent ook dat de studies dat de VDAB daar in tekort schiet, aanleiding moeten zijn voor het afdwingen van betere performantie op dat vlak van het arbeidsagentschap. Op lange termijn is vooral kwaliteitsvol onderwijs de sleutel voor die veranderende wereld. Dat betekent dat alarmbellen moeten afgaan bij de indicaties over de niveaudaling in het onderwijs.

Mensen zijn in staat te begrijpen dat zaken complex zijn, als hen tenminste wordt uitgelegd waarom ook moeilijke beslissingen zich soms opdringen. Het is belangrijker dan ooit dat politici connectie maken met de bevolking die ze beweren te vertegenwoordigen. Vandaag zijn er nog te veel indicaties dat de urgentie onderschat wordt.